Quote:
Ahmed Nurudin kaže:
Sveta Trojica su/je Bog ?
Da li se u kršćanskim spisima spominje posljednji prorok, ili ako ne, koji je to posljednji prema kršćanima ?
PS - Pišem kršćani jer valjda je ista katolička i pravoslavna teologija ?
|
Da, ista je i zato se dogodio raskol 1054. godine
Ovo bi bile razlike, barem koliko sam se uspio sjetiti.
Za ispravnije razumijevanje izraza Filioque valja dublje poznavati pozadinu različitih (istočnih i zapadnih) teologija Duha Svetoga i s tim povezane terminologije:
Zapadni ili latinski model je augustinovski (ili psihološki) koji govori o dva djelovanja: spoznajno i voljno; taj model, koji je utemeljen na analogijama, gleda Duha Svetoga kao ljubav Oca i Sina, i kao zagrljaj Oca i Sina. Na temelju toga Augustin je imao jasan izričaj da Duh proizlazi od Oca i Sina, ali naglašava da prvotno (principaliter) izlazi od Oca. Slično su govorili Ambrozije i Lav Veliki, koji također jasno naučavaju o izlaženju Duha od Oca i Sina.
Istok je također poznavao slike i analogije, no istočna analogija ostaje pri modelu (od Oca) izgovorene Riječi-Logosa, te kod izlaženja Duha od Oca; to ipak nije isključivalo Sina, u kojem (tj. Logosu) počiva Duh i kojega Duh objavljuje. Tako i grčki crkveni oci (Atanazije, Bazilije Veliki, Grgur iz Nisse, Ćiril Aleksandrijski) govore da Duh Sveti izlazi od Oca po (dia) Sinu. Također je i Ivan Damaščanski govorio da Duh izlazi od Oca, daruje se kroz Sina i biva priman od stvorova.
Iz ovoga proizlazi da se praktično radi ne o različitim, nego o komplementarnim teologijama. Uzrok problema mogao bi biti u različitom shvaćanju terminologije. Grčki izraz ekporeuetai (= izaći, poteći, proisteći) Vulgata prevodi s procedit. U latinskom izraz procedit puno je šireg značenja nego grčki termin ekporeusis koji se odnosi samo na jedno (neposredno) počelo, a to je Otac i samo Otac. Za Sina bi bio moguć izraz proienai (= posredno izlaziti, a ne neposredno proistjecati).
Istočni oci već su prije sumnjičavo gledali Latine, kada su ovi preveli “dvije hipostase” (hypostaseis) kao “dvije personae”, a sada se sumnja i povećala kad su ekporeuetai preveli s procedit.
Glavni problem nastao je zapravo jednostranim uvođenjem dodatka Filioque u Nicejsko-carigradski simbol, čime je Zapad iz teološke formule načinio dogmatsku formulu! Time se izričito kaže da Duh Sveti “izlazi od Oca i Sina”.
Povijest teologije pokazuje da je ovaj pojam umetnut u Credo u raspravama s tzv. priscilijancima, koje su se vodile na iberskom poluotoku između V. i VII. st. Na IV. sinodi u Bragi (Portugal) 673. g. izraz Filioque prvi je puta umetnut u Vjerovanje, nakon što je odgovarajuće teološko naučavanje već bilo prošireno i našlo svoju mjerodavnu formulaciju u vjeroispovjesnim obrascima nekoliko sinoda u Toledu u VII. st. No, valja naglasiti i razlog uvođenja Filioque u Simbol; naime, uveden je zbog utvrđivanja vjere u istobitnost Sina s Ocem, protiv priscilijanskog krivovjerja, a ne iz želje da bi se Zapad suprotstavljao Istoku.
U VIII. st. praksa uvođenja Filioque prelazi iz Hispanije (Španjolske) u Galiju, i to na saboru u Gentillyu (787. g.), te u Italiju i Njemačku. Na sinodi u Aachenu (809. g.) car Karlo Veliki također je umetnuo Filioque u Vjerovanje, odredivši da to vrijedi za cijelo franačko područje.
No, papa Lav III. odbio je potvrditi tu karolinšku sinodu; on je, doduše, priznao ispravnost dogmatskog naučavanja o Filioque, ali tada je zabranio uvoditi ga u Credo.
Pape su prvo odobravali teološko učenje o Filioque - nisu dopuštali da se uvodi u Nicejsko-carigradsko vjerovanje, sve dok konačno papa Bededikt VIII. 1013. g., na inzistiranje cara Henrika II., nije dopustio da se Filioque umetne u Credo na misi Henrikove krunidbe.
Od VIII. st. nadalje, dijelom i zbog političkih sukoba između Franaka i Bizanta, istočne se crkve oštro protive izrazu Filioque u Vjerovanju. Nakon što je 867. g. carigradski patrijarh Focije iz tog dodatka načinio glavnu točku oporbe i napada na zapadnu crkvu, Filioque je jedan od najvažnijih predmeta teološke rasprave između katolika i pravoslavnih. Focije je, u enciklici De mystagogia Spiritus Sancti, 867. g. izravno napao Filioque i Latine, tvrdeći da ek tou patros ekporeuomenon znači ek monou tou patros ekporeuomenon, tj. da Duh Sveti izlazi samo od Oca. To bi se moglo shvatiti u duhu Augustinove formulacije principaliter procedit ex Patre. Da su latinski prijevodi imali ne “procedere” nego “immediate procedere” ili “principaliter procedere”, čini se da možda i ne bi bilo sve ove problematike.
Istočni oci pozivali su se u ovoj kontroverziji na Efeški sabor (431.) koji u svom VII. kanonu određuje da je zabranjeno uspostaviti “etera pistis” (drugo vjerovanje), tvrdeći da se Latini ne drže te odredbe.
No, u tome i jest problem! Je li uvođenje Filioque u Simbol druga, odnosno nova vjera, ili je tumačenje stare vjere? Osim toga, znano je da na saboru u Efezu još nije bilo prihvaćeno za opću Crkvu Nicejsko-carigradsko vjerovanje, to se dogodilo tek na saboru u Kalcedonu (451.). Prema tome, ta odredba (VII. kanon) odnosila bi se na Nicejski simbol, a ne na Carigradski. K tomu valja nadodati da je baš Carigradski simbol nadopunio onaj Nicejski (učenjem o Duhu Svetom). Tumačenja u tom smislu uslijedila su osobito na IV. lateranskom (1215.) i na II. lionskom saboru (1274.).
Suprotne pozicije glede Filioque bile su razlogom (ne jedinim, naravno) konačne podjele Istočne i Zapadne crkve, odnosno crkvenog raskola 1054. g. popraćenog uzajamnom ekskomunikacijom. Na Saboru u Firenzi (1439.-1445.) došlo je do pokušaja ujedinjenja razdijeljenih crkava, donesena je čak i “formula ujedinjenja” u kojoj se potvrđuje da se dvije teze (per Filium istočne crkve i Filioque zapadne) ne isključuju međusobno, ali taj kompromis nije bio prihvaćen u Bizantu i sve je završilo na starom, možda i stoga jer je glavni motiv zbog kojeg su istočne crkve bile spremne na kompromis bio više političke naravi (turska najezda na jugoistok Europe) nego li teološke.
Ovaj “sabor sjedinjenja” daje najjasnije objašnjenje glede Filioque: “Duh vječno izlazi od Oca i Sina kao iz jednog počela i jednim nadisanjem” (tamquam ab uno principio et unica spiratione procedit).
Nešto kasnije, 1742. g. (bulom Etsi pastoralis) i 1755. g., papa Benedikt XIV. potvrđuje da se Credo bez Filioque može moliti u liturgijama crkava istočnog obreda koje su sjedinjene s Rimom (“Iako su Grci dužni vjerovati da Duh Sveti izlazi od Sina, nisu dužni to u Simbolu izraziti.”).
Zapadna teologija polazi od jedne božanske naravi (natura) koja se “realizira” u trima Osobama: u spoznaji koju Bog ima o sebi Otac rađa Riječ; iz međusobne ljubavi između Oca i Riječi izlazi Duh Sveti.
Dakle, moglo bi se reći i ovako: istočni teolozi govore o jednom Bogu u trima osobama, a zapadni o trima osobama u Bogu.
Shematska figura “istočnjaka” je, prema tome, linearna:
OTAC ---------> SIN ---------> DUH SVETI
Shematska figura “zapadnjaka” je u obliku trokuta:
OTAC (ingenerans)
generans spirans
SIN spirans DUH SVETI